Kinh Nghiệm Dùng Cây Găng Gật Của Người Vùng Cao Tuyên Quang Trong Đời Sống Hằng Ngày

Ở nhiều bản làng vùng cao Tuyên Quang, đặc biệt là nơi sinh sống lâu đời của người Tày và người Cao Lan, cây găng gật không phải là cái tên xa lạ. Loài cây mọc nhiều ven đồi, bờ suối, khe đá này từ lâu đã gắn bó với sinh hoạt, ẩm thực và y học dân gian của đồng bào, theo cách rất tự nhiên và bền bỉ.

Không cần sách vở hay lý luận phức tạp, việc sử dụng găng gật được truyền lại chủ yếu qua kinh nghiệm thực tế, qua lời kể của các bậc cao niên, các thầy thuốc bản địa và qua chính hiệu quả mà người dân cảm nhận được trong đời sống hằng ngày.

1. Găng gật – thức uống thanh nhiệt quen thuộc của người vùng cao

Với người Tày, người Cao Lan, găng gật trước hết được coi là cây nước uống, chứ không chỉ là cây thuốc. Vào những ngày nắng nóng, làm nương rẫy nhiều, cơ thể mệt mỏi, oi bức, người dân thường hái lá hoặc thân non cây găng gật về đun nước uống thay nước chè.

Nước găng gật có vị hơi đắng nhẹ, sau ngọt mát, uống vào cảm giác dễ chịu, không gắt cổ. Người già trong bản thường nói:

“Uống nước găng gật cho mát người, đỡ nóng gan, đỡ nổi mẩn.”

Theo kinh nghiệm dân gian, nước găng gật giúp:

- Thanh nhiệt, giải độc
- Giảm cảm giác nóng trong, rôm sảy
- Hỗ trợ tiêu hoá, dễ đi tiểu

Chính vì vậy, nhiều gia đình vùng cao duy trì thói quen đun nước găng gật uống hằng ngày, nhất là vào mùa hè hoặc sau những bữa ăn nhiều thịt, rượu.

Găng gật là một loại thảo dược quý được bà con vùng cao Tuyên Quang sử dụng uống thay nước lọc hàng ngày

2. Kinh nghiệm dùng găng gật để hỗ trợ bài sỏi, lợi tiểu

Một trong những công dụng được người vùng cao nhắc đến nhiều nhất là dùng găng gật để hỗ trợ bài sỏi, lợi tiểu. Những người hay bị tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu ít, nước tiểu vàng sậm thường được khuyên uống nước găng gật liên tục trong nhiều ngày.

Cách dùng phổ biến:

- Dùng thân hoặc lá găng gật tươi hoặc khô
- Đun với nước, uống thay nước lọc trong ngày
- Uống đều, không quá đặc

Người dân không gọi là “chữa sỏi” mà nói đơn giản là:

“Uống cho nó thông tiểu, sạch người.”

Nhiều trường hợp sau một thời gian uống thấy đi tiểu dễ hơn, người nhẹ nhõm, từ đó hình thành niềm tin và thói quen sử dụng lâu dài.

3. Găng gật trong các bài thuốc kết hợp của thầy thuốc địa phương

Ở Tuyên Quang, đặc biệt tại các xã vùng cao, vẫn còn nhiều thầy thuốc nam bản địa – những người am hiểu dược liệu rừng và cách phối hợp vị thuốc theo kinh nghiệm truyền đời.

Theo chia sẻ từ người dân, cây găng gật thường được:

- Kết hợp với các vị thuốc khác như cỏ xước, dây đau xương, ké đầu ngựa, hạ khô thảo…
- Dùng trong các bài thuốc hỗ trợ đau nhức xương khớp, tê mỏi
- Một số bài thuốc dân gian còn dùng hỗ trợ các vấn đề liên quan đến tuyến giáp, u cục nhẹ theo quan niệm y học cổ truyền

Găng gật trong các bài thuốc này đóng vai trò:

- Thanh nhiệt, giải độc
- Hỗ trợ điều hoà cơ thể
- Làm “nền” để các vị khác phát huy tác dụng

Các thầy thuốc địa phương luôn nhấn mạnh: dùng phải đúng liều, đúng thể trạng, không lạm dụng, và thường kết hợp theo từng người cụ thể chứ không dùng chung một cách máy móc.

4. Găng gật trong đời sống tinh thần và phong thuỷ dân gian

Không chỉ là cây thuốc, găng gật còn xuất hiện trong đời sống tinh thần của người vùng cao. Ở một số bản làng, cây găng gật được trồng:

- Trước nhà
- Bên hàng rào
- Gần bếp hoặc góc sân

Người dân tin rằng cây găng gật:

- Giúp lọc không khí, tạo cảm giác mát mẻ
- Hạn chế côn trùng, muỗi
- Mang ý nghĩa xua đuổi tà khí, giữ bình an cho gia đình

Dù chưa có chứng minh khoa học, nhưng niềm tin này được duy trì qua nhiều thế hệ, trở thành một phần văn hoá bản địa. Với người vùng cao, cây cối quanh nhà không chỉ để làm cảnh mà còn mang yếu tố tâm linh và bảo vệ không gian sống.

5. Găng gật – từ cây rừng đến cây cảnh quanh nhà

Ngày nay, nhiều gia đình không còn vào rừng hái găng gật thường xuyên như trước, mà thay vào đó là tìm những nguồn găng gật khô đã được sơ chế sạch, phơi tự nhiên để tiện sử dụng quanh năm. Với những người ở xa vùng núi hoặc không có điều kiện tự thu hái, việc mua cây găng gật từ các cơ sở nam dược uy tín giúp đảm bảo chất lượng dược liệu và sử dụng an toàn hơn trong đời sống hằng ngày

Ngoài công dụng làm thuốc, cây còn có:

- Dáng thẳng, lá xanh quanh năm
- Tạo bóng mát nhẹ
- Phù hợp trồng xen với cây ăn quả, cây cảnh khác

Việc trồng găng gật quanh nhà vừa tiện sử dụng, vừa giữ gìn được nguồn dược liệu bản địa, tránh khai thác quá mức trong tự nhiên.

6. Góc nhìn hiện đại về kinh nghiệm dân gian

Từ góc nhìn hiện đại, nhiều người trẻ bắt đầu quan tâm hơn đến tri thức y học dân gian của người Tày, người Cao Lan. Găng gật không còn chỉ là cây “uống cho mát” mà dần được nghiên cứu, tìm hiểu kỹ hơn về thành phần và công dụng.

Tuy nhiên, người dân bản địa vẫn giữ quan điểm rất rõ ràng:

- Găng gật là cây hỗ trợ, không phải thuốc đặc trị
- Dùng lâu dài cần điều độ
- Không tự ý kết hợp lung tung các vị thuốc

Chính sự thận trọng này đã giúp kinh nghiệm dân gian tồn tại bền vững, không bị biến tướng hay lạm dụng.

7. Giữ gìn cây thuốc – giữ gìn tri thức bản địa

Cây găng gật là một ví dụ điển hình cho cách người vùng cao Tuyên Quang sống hài hoà với thiên nhiên. Từ một loài cây mọc hoang, găng gật trở thành:

- Thức uống hằng ngày
- Vị thuốc dân gian
- Cây cảnh quanh nhà
- Biểu tượng của sự mát lành, bình an

Việc ghi chép, chia sẻ và sử dụng đúng cách không chỉ giúp phát huy giá trị của cây thuốc mà còn góp phần bảo tồn tri thức y học dân gian của người Tày, người Cao Lan – những giá trị đang dần mai một theo thời gian.

Nam Dược Quang Sáng

Post Views: 4