Trong kho tàng thảo dược cổ truyền, cốt khí củ, hay còn gọi hổ trượng căn, là một trong những vị thuốc có lịch sử lâu đời, được dùng nhiều để trị đau nhức xương khớp – phong thấp – sang chấn – huyết ứ – tê bì – yếu gân cốt. Dược liệu này đặc biệt phổ biến ở các tỉnh miền núi phía Bắc, nơi người dân thường sắc uống hoặc ngâm rượu để dùng hằng ngày.

Ngày nay, nhờ những nghiên cứu kết hợp YHCT và khoa học hiện đại, cốt khí củ càng được biết đến như một thảo dược giảm đau – kháng viêm – hoạt huyết – chống oxy hóa, phù hợp với người lớn tuổi, người lao động nặng, vận động viên, hoặc người thường xuyên đau mỏi do ngồi lâu.

1. Cốt Khí Củ (Hổ Trượng Căn) Là Gì?

1.1 Tên gọi khác

• Cốt khí củ

• Hổ trượng căn

• Cốt khí

• Một số vùng gọi là rễ cốt khí, củ cốt khí

• Tên khoa học thường gặp: Fallopia multiflora hoặc Polygonum cuspidatum (tùy loại trong chi cốt khí)

1.2 Bộ phận dùng

Bộ phận được dùng làm thuốc là rễ củ, phình to, màu nâu đỏ hoặc nâu sẫm, chứa nhiều nhựa.

1.3 Phân bố

Cốt khí mọc nhiều ở:

• Tuyên Quang

• Lào Cai

• Hà Giang

• Yên Bái

• Lai Châu

• Các tỉnh Tây Bắc và vùng núi cao 800–1500 m

Thích hợp nơi ẩm mát – nhiều bóng râm – đất tơi.

1.4 Thu hái – sơ chế

• Thu hoạch vào mùa thu – đông, khi rễ củ tích lũy nhiều dược tính nhất.

• Củ được rửa sạch, cạo vỏ, thái lát.

• Phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ vừa phải để bảo tồn hoạt chất.

Dược liệu khô có thể bảo quản từ 6–12 tháng.

2. Đặc Điểm Nhận Dạng Cây Cốt Khí

• Thân thảo cao khoảng 1–1,5 m

• Thân có đốt giống cây họ rau răm

• Lá mọc so le, hình tim, đầu nhọn

• Mép lá trơn, gân nổi rõ

• Hoa nhỏ màu trắng, mọc thành chùm

• Rễ củ to, màu nâu đỏ đặc trưng

Đây là dạng cây dễ nhầm với các loài họ Rau răm khác, nhưng phần củ to, chắc, nâu đỏ là dấu hiệu dễ nhận biết nhất.

3. Thành Phần Hoá Học Quan Trọng Trong Cốt Khí Củ

Các nghiên cứu đã phát hiện trong cốt khí củ chứa nhiều hoạt chất quý:

• Resveratrol – hoạt huyết, chống oxy hóa mạnh

• Polydatin – chống viêm

• Emodin – nhuận gan, kháng khuẩn

• Anthraglycosid

• Flavonoid

• Tanin

• Saponin

Nhờ các hoạt chất này, dược liệu có tác dụng:

• Giảm viêm

• Giảm đau tự nhiên

• Chống oxy hóa, chống lão hóa tế bào

• Hỗ trợ tuần hoàn máu

• Giảm co cứng cơ – giảm đau cơ – đau khớp

4. Tính Vị – Quy Kinh – Công Dụng Theo YHCT

4.1 Tính vị

• Vị đắng, hơi cay

• Tính ấm

4.2 Quy kinh

• Can – Thận

Vì can chủ gân, thận chủ cốt nên dược liệu này đặc biệt tốt cho xương khớp – gân cốt – tuần hoàn khí huyết.

4.3 Công dụng theo YHCT

Công năng chính

1. Hoạt huyết – phá huyết ứ:
   Giúp tan bầm tím, giảm đau sau ngã, cải thiện khí huyết kém lưu thông.

2. Khu phong – trừ thấp:
   Hữu ích trong các triệu chứng phong thấp, đau mỏi kéo dài, tê bì chân tay.

3. Bổ gân cốt – mạnh xương:
   Hỗ trợ người già yếu, vận động kém, thoái hóa.

4. Tiêu thũng – giải độc:
   Dùng trong sưng đau do chấn thương, viêm nhiễm nhẹ.

5. Giảm đau – kháng viêm tự nhiên:
   Dùng lâu ngày giúp cải thiện đau nhức mãn tính.

6. Lợi tiểu – thông tiểu:
   Hỗ trợ tiểu buốt nhẹ, tiểu ít.

5. Cốt Khí Củ Dùng Khi Nào?

5.1 Dùng tốt cho các trường hợp

• Đau nhức xương khớp, thoái hóa khớp

• Đau lưng, đau vai gáy, đau mỏi gối

• Tê bì tay chân, rối loạn tuần hoàn

• Bầm tím, huyết ứ do ngã

• Sưng đau khớp do phong thấp

• Người lớn tuổi gân cốt yếu

• Người lao động nặng, ngồi nhiều

5.2 Không nên dùng

• Phụ nữ có thai

• Người sốt cao, nhiệt độc nặng

• Người đang xuất huyết

• Người tiêu chảy kéo dài

• Người có cơ địa quá nhiệt

6. 12 Bài Thuốc Nam Có Cốt Khí Củ (Hổ Trượng Căn) Tốt Nhất

Dưới đây là các bài thuốc dân gian được dùng nhiều nhất.

6.1 Bài thuốc trị đau nhức xương khớp – phong thấp

Thành phần:

• Cốt khí củ 20g

• Dây đau xương 20g

• Đỗ trọng 12g

• Thổ phục linh 16g

• Ngưu tất 12g

• Đương quy 12g

Cách dùng:
Sắc 1 thang uống trong ngày.
Dùng liên tục 10–15 ngày giúp giảm đau rõ rệt.

6.2 Bài thuốc trị đau lưng – thoát vị đĩa đệm – thoái hoá

Thành phần:

• Cốt khí củ 20g

• Thiên niên kiện 12g

• Kê huyết đằng 20g

• Lá lốt 12g

• Cẩu tích 16g

Cách dùng:
Sắc uống ngày 1 thang hoặc ngâm rượu.
Tác dụng: mạnh gân xương – trừ thấp – giảm co cứng cơ.

6.3 Bài thuốc tan máu bầm – giảm sưng sau ngã

Thành phần:

• Cốt khí củ 20g

• Hồng hoa 8g

• Huyết kiệt 10g

• Ngải cứu 12g

Cách dùng:
Sắc uống liên tục 3–5 ngày giúp tan bầm tím nhanh.

6.4 Bài thuốc trị tê bì chân tay – kém tuần hoàn

Thành phần:

• Cốt khí củ 15g

• Hoàng kỳ 12g

• Đương quy 12g

• Kỷ tử 10g

• Ích mẫu 10g

Cách dùng:
Uống 5–7 ngày cải thiện khí huyết tốt.

6.5 Bài thuốc trị bí tiểu nhẹ – tiểu buốt

Thành phần:

• Cốt khí củ 12g

• Râu ngô 20g

• Mã đề 16g

• Kim tiền thảo 20g

Cách dùng:
Sắc uống ngày 1 thang giúp lợi tiểu.

6.6 Bài thuốc hỗ trợ đau bụng kinh – huyết ứ

Thành phần:

• Cốt khí củ 12g

• Ích mẫu 16g

• Nghệ vàng 10g

• Hồng hoa 6g

Cách dùng:
Uống 7 ngày trước kỳ kinh.

6.7 Bài thuốc trị đau mỏi vai gáy

Thành phần:

• Cốt khí củ 20g

• Huyết đằng 20g

• Quế chi 8g

• Lá lốt 12g

Cách dùng:
Sắc uống liên tục 7–10 ngày.

6.8 Bài thuốc trị đau gối ở người cao tuổi

Thành phần:

• Cốt khí củ 20g

• Đỗ trọng 12g

• Ba kích 12g

• Ngưu tất 12g

• Thục địa 16g

Cách dùng:
Sắc uống mỗi ngày 1 thang, dùng 1 tháng.

6.9 Bài thuốc tăng cường khí huyết – giúp ngủ ngon

Thành phần:

• Cốt khí củ 15g

• Táo đỏ 10 quả

• Đương quy 10g

• Kỷ tử 10g

Cách dùng:
Sắc uống buổi tối.

6.10 Bài thuốc trị viêm khớp dạng thấp

Thành phần:

• Cốt khí củ 20g

• Hy thiêm 20g

• Tang ký sinh 16g

• Quế chi 8g

• Sinh khương 6g

Cách dùng:
Sắc uống 2–3 ngày/lần.

6.11 Bài thuốc dùng ngoài trị sưng viêm

Cách làm:
Giã nát cốt khí củ tươi + chút muối, đắp lên vùng sưng.

6.12 Rượu thuốc cốt khí củ mạnh gân cốt

Nguyên liệu:

• Cốt khí củ tươi 1kg

• Rượu trắng 5 lít 40–45 độ

Cách ngâm:
Rửa sạch – thái lát – phơi ráo – ngâm 30 ngày.

Cách dùng:
Uống 15–20 ml/ngày.

Tác dụng:
Giảm đau nhức, mạnh gân cốt, hỗ trợ phong thấp.

7. Cách Dùng – Liều Lượng Chuẩn Theo YHCT

• Dạng sắc: 8–20g cốt khí củ khô/ngày

• Dạng rượu: 15–20 ml/ngày

• Dạng đắp ngoài: vừa đủ

Không dùng liều quá cao vì dược liệu hoạt huyết mạnh.

8. Lưu Ý Khi Sử Dụng Cốt Khí Củ

• Không dùng cho phụ nữ mang thai.

• Người đang chảy máu, vết thương hở không uống.

• Không dùng khi sốt cao, viêm nhiễm nặng.

• Người thể nhiệt, táo bón nặng nên thận trọng.

• Không uống rượu cốt khí củ khi đang viêm loét dạ dày.

Nếu dùng 5–7 ngày không cải thiện, nên hỏi thầy thuốc để điều chỉnh bài thuốc.

9. Kết Luận

Cốt khí củ (Hổ trượng căn) là một dược liệu quý trong YHCT, có tác dụng hoạt huyết – mạnh gân xương – giảm đau – trừ phong thấp – tiêu thũng – giải độc. Đây là vị thuốc phù hợp cho người bị đau nhức xương khớp, thoái hóa, tê bì, bầm tím và người cao tuổi gân cốt yếu.

Sử dụng đúng bài thuốc, đúng liều lượng sẽ mang lại hiệu quả vượt trội và an toàn.